اهمیت لایه ازن
اهمیت لایه ازن
ازن ﮔﺎزی اﺳﺖ ﻛﻪﻫﺮ ﻣﻮﻟﻜﻮل آن از ﺳﻪاﺗﻢ اﻛﺴﻴﮋن (O3) ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪدرﻳـﻚ وﺣـﺪتﻧﺎﭘﺎﻳﺪارﻗﺮارﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ. درﻧﻮاﺣﻲ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮی اﺗﻤﺴﻔﺮ دراﺛﺮ واﻛﻨﺶ ﻫﺎی ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ازﺗﺎﺑﺶ ﻧـﻮرﺧﻮرﺷﻴﺪ ، ذﺧﻴﺮه ﻻﻳﻪازن ﺗﺠﺪﻳﺪ و ﺳﭙﺲ دراﺛﺮ ﺟﺎری ﺷﺪن ﻫﻮای اﻃﺮاف ﻛﺮهزﻣﻴﻦ ﻗﺴﻤﺘﻲ ازآن ﺑﻪﺳﻤﺖ ﻗﻄﺒﻴﻦ زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد. ازن ﻳﻚ اﻛﺴﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻗﻮی اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎری ازﻣـﻮادﻣﺨﺘﻠـﻒ دراﺗﻤﺴﻔﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد. ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪارازن دراﺗﻤﺴﻔﺮ زﻣﻴﻦ در ﻻﻳﻪﺑﻴﻦ ۱۵ ﺗـﺎ ۵۰ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮی ﺑـﺎﻻیﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و درﻣﻨﻄﻘﻪاﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﺮ وﺟﻮددارد وﻟﻲ اﮔﺮ در ﻻﻳﻪﻫﺎی ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺗﻤﺴـﻔﺮ (درﺗﺮوﭘﻮﺳـﻔﺮ)
ودرارﺗﻔﺎع ﺗﻨﻔﺴﻲ ﻣﺎ ﻗﺮارﮔﻴﺮد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ آﻻﻳﻨﺪه ﻣﺤﺼﻮب ﻣـﻲ ﺷـﻮد. اﻣـﺎ ازن دراﺳﺘﺮاﺗﻮﺳـﻔﺮ ﺑـﻪﺻﻮرت ﻳﻚ ﺳﭙﺮ ﻣﺎﻧﻊ ازرﺳﻴﺪن اﺷﻌﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎک ﻣﺎوراء ﺑﻨﻔﺶ (UV) ﺑﻪ ﺳـﻄﺢ زﻣـﻴﻦ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﺑـﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻻﻳﻪﺑﺮای اداﻣﻪ ﺣﻴﺎت ﺑﺮ روی ﻛﺮهزﻣﻴﻦ ﺿﺮوری اﺳﺖ .
ﺗﺎﺑﺶ ﻫﺎی ﻣﺎوراءﺑﻨﻔﺶ ﺷﺎﻣﻞ اﻣﻮاج ﺑﻴﻦ ۰/۱ ﺗﺎ ۰/۴ ﻣﻴﻜﺮون ﺑﻮده ﻛـﻪ ﺧـﻮدﺑـﻪ UV-B ، UV-A و
UV-C ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد . UV-C ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮﻳﻦ ﻃﻮل ﻣﻮج را داﺷﺘﻪ و ازﻫﻤﻪﭘﺮ اﻧﺮژی ﺗـﺮ اﺳـﺖ. اﻳـﻦﺗﺎﺑﺶ ﻫﺎ آﻧﻘﺪراﻧﺮژی دارﻧﺪ ﻛﻪﻗﺎدرﻧﺪ اﻛﺴﻴﮋن دو اﺗﻤﻲ را ﺑﻪدو اﺗﻢ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ و ﺳـﭙﺲ آن را ﺑـﺎﻣﻮﻟﻜﻮل O2 ﺗﺮﻛﻴﺐ و ازن ﺑﻪ وﺟﻮدآورﻧﺪ. ازن ﺑﺎ ﺟﺬب ﺗﺎﺑﺶ ﻫﺎی ﻣﺎوراءﺑﻨﻔﺶ دوﺑﺎره ﺑﻪاﻛﺴﻴﮋن دواﺗﻤﻲ و ﻳﻚ اﺗﻤﻲ ﻣﻲ ﺷﻜﻨﺪ و ﺣﺮارت آزادﻣﻲ ﺷﻮد. ﺑﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻧﻬﺪامازن در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻤﻮل ﻏﺎﻟـﺐاﺗﻤﺴﻔﺮ ﻳﻚ ﺗﻮازن ﭘﻮﻳﺎ ﺑﺮﻗﺮاراﺳﺖ .
اوﻟﻴﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﻳﻪازن در ﺳﺎل ۱۹۸۱ درﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ . درﻓﺼـﻞ ﺑﻬـﺎردرﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب (ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ – ﻧﻮاﻣﺒﺮ ) ﺑﻴﺶ از ۶۰% ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺨﺎﻣﺖ ازن اﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﺮی ﺑـﻪﺛﺒـﺖ رﺳـﻴﺪ ﻛـﻪﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهرا ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان « ﺣﻔﺮه ازن » ﻧﺎﻣﮕـﺬاری ﻛﺮدﻧـﺪ . ﺣﻔـﺮه ازن وﺳـﻌﺘﻲ ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎﻣﺴﺎﺣﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎرادرﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ . ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﻳﻪازن در ﺳـﺎل ۱۹۸۹ درﻗﻄـﺐﺷﻤﺎل ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ وﻟﻲ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ آب و ﻫﻮاﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت و دﻣﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪﻗﻄﺐ ﺟﻨـﻮب١١۴ﺿﺨﺎﻣﺖ اﻳﻦ ﻻﻳﻪﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. درﺑﺤﺚ ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﻬﺎﻧﻲ ازن ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪرا ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪدر ﺷﺮاﻳﻂﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮاﻛﻢ ازن درﻧﻮاﺣﻲ ﻗﻄﺐ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان آن درﻧﺰدﻳﻜﻲ اﺳﺘﻮا دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد. اﻳﻦﻣﻮﺿﻮع درﻧﮕﺎه اول ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ زﻳﺮا ازن دراﺗﻤﺴﻔﺮ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺮژی ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣـﻲآﻳﺪ و اﻳﻦ ﻧﻮع اﻧﺮژی درﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺘﻮا ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ . درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﮔﺮﭼﻪﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ازن درﻧﺰدﻳﻜـﻲاﺳﺘﻮا اﺳﺖ اﻣﺎ ازن اﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﺮی ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻟﮕﻮی ﭼﺮﺧﺸﻲ ﻫﻮای ﺟﻬﺎن ﻛـﻪﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪهﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﻄﺒﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ.
ﻣﻮاد ﻣﺨﺮب ﻻﻳﻪازن ﺑﻪﻋﻠﺖ ﭘﺎﻳﺪاری ،ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻮدن ، ﺳﻤﻲ ﻧﺒـﻮدن و ﺑﺮﺧـﻲ وﻳﮋﮔـﻲ ﻫـﺎیﻣﻨﺎﺳﺐ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮب را ﺑـﺮروی اﻳﻦ ﻻﻳﻪﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ . ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:
اﻟﻒ ) CFCﻫﺎ (ﻛﻠﺮوﻓﻠﻮرو ﻛﺮﺑﻦ ﻫﺎ) : در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﺮﻣﺎ ﺳﺎز( ﻳﺨﭽﺎل و ﻓﺮﻳﺰرﻫﺎی ﺧﺎﻧﮕﻲ و ﺻﻨﻌﺘﻲ ،آب ﺳﺮدﻛﻨﻬﺎ و … ) ﺗﻬﻮﻳﻪﻣﻄﺒﻮع و ﻛﻮﻟﺮ ﺧﻮدروﻫﺎ و ﺻﻨﺎﻳﻊ اﺳﻔﻨﺞ ﺳﺎزی ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻒ دﻫﻨﺪه واﺳــﭙﺮی ﻫــﺎ اﺳــﺘﻔﺎده ﻣــﻲ ﺷــﻮﻧﺪ . در ﺣــﺎل ﺣﺎﺿــﺮ دو ﺟــﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺸــﻲ ﺑــﺮایCFCﻫــﺎ ﺑــﻪﻧــﺎمﻫﻴﺪروﻓﻠﻮروﻛﺮﺑﻨﻬﺎ (HFC) و ﻫﻴﺪروﻛﻠﺮوﻓﻠﻮروﻛﺮﺑﻦ (HCFC) درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪﻓﻌﻼً ﺗﺤـﺖﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ب ) ﻫﺎﻟﻮن ﻫﺎ : ﻣﻮاداﻃﻔﺎء ﺣﺮﻳﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪدرﻛﭙﺴﻮل ﻫﺎی دﺳﺘﻲ آﺗﺶ ﻧﺸﺎﻧﻲ و ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻫـﺎی ﺛﺎﺑـﺖدرﻣﻜﺎن ﻫﺎی ﺣﺴﺎس اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ . ﻫﺎﻟﻮن ﻫﺎ ﻛﻪ ﺣﺎوی ﺑﺮمﻫﺴﺘﻨﺪ ، ﺑﺮای ﺗﺨﺮﻳـﺐ ﻻﻳـﻪازن ﻧـﻪﺗﻨﻬﺎدﺳﺖ ﻛﻤﻲ ازﮔﺎزﻫﺎی ﻛﻠﺮدارﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪازﻛﻠﺮ ﺑﻪﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ﺑﻮده و ﺳﺎل ﻫـﺎدر ﺟـﻮ زﻣـﻴﻦﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ.
ج ) ﺣﻼل ﻫﺎ : ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﭘﺎک ﻛﻨﻨﺪه و ﭼﺮﺑـﻲ زدادر ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻓﻠـﺰی ، اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴـﻚ ( ﺑﺮای ﭘﺎک ﻛﺮدن ﺑﺮدﻫﺎی اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ) و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺧﺸﻜﺸﻮﻳﻲ ﻛﺎرﺑﺮددارﻧـﺪ ﻛـﻪاز ﺟﻤﻠـﻪﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺑـﻪﻣﺘﻴﻞ ﻛﻠﺮوﻓﺮم(ﺗﺮی ﻛﻠﺮواﺗﺎن ) و ﺗﺘﺮاﻛﻠﺮﻳﺪ ﻛﺮﺑﻦ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد.
د ) ﻣﺘﻴﻞ ﺑﺮوﻣﺎﻳﺪ : درﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزی ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺎده آﻓﺖ ﻛﺶ و ﺿﺪﻋﻔﻮﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد.دراﺛﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﻳﻪازن ﻣﻴﺰان ﺗﺎﺑﺶ اﺷﻌﻪﻣﺎوراء ﺑﻨﻔﺶ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻮﺟﺒﺎتﺗﺄﺛﻴﺮات ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ :
۱- اﺛﺮ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن : درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ اﺷﻌﻪﺗﻮﺳﻂ ﺑﺪن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺳﻴﺴـﺘﻢ اﻳﻤﻨـﻲ ﺑـﺪن و ﺑـﺮوزاﻧﻮاع ﺳﺮﻃﺎن ﻫﺎی ﭘﻮﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد( ﺑﻪازاء ۵% ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﻳﻪازن دراﻣﺮﻳﻜـﺎ ۵۶۰۰۰ ﺑﻴﻤـﺎرﺑـﺮﺗﻌﺪادﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺳﺮﻃﺎن ﭘﻮﺳﺖ ازﻧﻮع « Basal Cell Carcinomas» و ۲۵۰۰۰ ﻧﻔﺮ ﺑﻪﺗﻌﺪادﻣﺒﺘﻼﻳﺎنﺳﺮﻃﺎن ﭘﻮﺳﺖ ازﻧﻮع « Squamous Cell Carcinomas » اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ ) .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪازاء ۱% ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﻳﻪازن در ﺳﺎل ۱۹۸۵ ، ﺣﺪود ۱۵۰۰۰۰ ﺑﻴﻤﺎرﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺒﺘﻼﻳـﺎنﺑﻴﻤﺎری ﻫﺎی آب ﻣﺮوارﻳﺪ و ﻛﻮری ﭼﺸﻢ اﻓﺰوده ﺷﺪ .
۲- اﺛﺮ ﺑﺮ اﻛﻮ ﺳﻴﺴﺘﻢ درﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﺎ : دراﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺷـﻌﻪﻣـﺎوراءﺑـﻨﻔﺶ ازﺑـﻴﻦرﻓﺘﻦ ﻓﻴﺘﻮ ﭘﻼﻧﻜﺘﻮن ﻫﺎ ( اوﻟﻴﻦ ﺣﻠﻘﻪزﻧﺠﻴﺮهﻏﺬاﻳﻲ درﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﺎ ) ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ . ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ دراﺛـﺮآن ، ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ژﻧﺘﻴﻜﻲ درﻛﺮم و ﻻروﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮدات درﻳﺎﻳﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ .
اﻣﺮوزه ﺑﻴﺶ از ۳۰% ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻣﻮردﻧﻴﺎزاﻧﺴﺎن ازدرﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫـﺎ ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻣـﻲ ﺷـﻮد. ﺑـﻪازاء ۱۶% ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﻳﻪازن ، ۵% زﺋﻮﭘﻼﻧﻜﺘﻮن ﻫﺎ ( دوﻣﻴﻦ ﺣﻠﻘﻪزﻧﺠﻴﺮهﻏﺬاﻳﻲ درﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴـﺎﻧﻮس ﻫـﺎ) و۶-۹% زاد و وﻟﺪ ﻣﺎﻫﻲ ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از ۶ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻗﻄﻌـﻪﻣـﺎﻫﻲ در ﺳـﺎل اﺳﺖ .
۳- اﺛﺮ ﺑﺮ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﺸﻜﻲ : دراﻳﻦ راﺑﻄﻪﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪﻛﺎﻫﺶ ﺑﺎزده ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﻧﺞ،ﮔﻨﺪم، ﺳﻮﻳﺎ ، ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ و ﻏﻴﺮه اﺷﺎره ﻛﺮد (۲۵% ﻛﺎﻫﺶ ﻻﻳﻪازن ﻳﻌﻨﻲ ۲۵% ﻛـﺎﻫﺶ ﺑـﺎزده ﻣـﺰارعﺳﻮﻳﺎ ) ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮان واﻛﻨﺶ ﻫﺎی ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ درﺗﺮوﭘﻮﺳﻔﺮ را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻧﻤﻮده و ﻣﻮﺟـﺐ اﻓـﺰاﻳﺶﺗﻮﻟﻴﺪ ازن در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﮔﺮدد و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮراﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺰان واﻛﻨﺶ ﻫﺎی ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ درزﻣﺎن وﻗﻮع آﻟـﻮدﮔﻲﻫﺎی ﺷﺪﻳﺪ ﻫﻮارا ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮد.ﭘﺲ ازﮔﺰارش ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪهﮔﺮوهﻫﺎی ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ درﻣﻮرد ﺣﻔﺮه ازن درﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب و اﺣﺴﺎس ﻟـﺰوم ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ در ۱۶ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ۱۹۸۷ ﭘﺮوﺗﻜﻞ ﻣﻮﻧﺘﺮال ﺗﻮﺳﻂ۴۶ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ .
منبع : دانشگاه پیام نور – داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم ﻛﺸﺎورزی / ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺑﺨﺸﻲ ﺧﺎﻧﻴﻜﻲ